Jak „bohaterzy” zniszczyli parafię Pistyń k. Kosowa w 1943 r. (cz. I)

Zarys historii miejscowości

Pistyń do 1939 r. był położony w powiecie kosowskim, w województwie stanisławowskim na południowo-wschodnim krańcu Polski (dziś Ukraina). Leży przy drodze z Kołomyi do Kosowa. Pierwsza wzmianka o jego istnieniu pochodzi z 1375 r. W 1416 r. król Władysław Jagiełło potwierdził nadanie wsi Pistyń (Pyestina) dla Wasylka Teptukowicza.

Mapa z 1855 r.

Rejestr podatkowy z 1515 r. odnotowuje działające tam warzelnie soli, a właścicielami była rodzina Buczackich. Ich siedziba znajdowała się północno-wschodniej części wsi, na górze zwanej Zamczysko. Z czasem wieś przeszła na własność rodziny Potockich. Teren ten był w XVI-XVII wieku często najeżdżany przez wojska tatarskie. Największe spustoszenie Pistynia nastąpiło w 1621 r. W 1688 r. istnieje nowy zamek, już na innym miejscu, nad rwącym strumykiem Szkarban (dziś Szturbak). Do dziś zachowały się jego ziemne umocnienia.

Pośród pewnych umocnień wybudowano grekokatolicką cerkiew Zaśnięcia NMP (1600 r.). Obecna cerkiew pochodzi z 1858 r. Prowadzi do niej tylko wąska kładka nad rzeczką Pistyńką. Wielką atrakcją jest każdy pogrzeb, gdyż trumnę - dla bezpieczeństwa - zawiesza się na specjalnych linach i przeciąga wysoko nad ziemią na drugi brzeg (zobacz zdjęcie).

W 1756 r. Pistyń otrzymuje prawo magdeburskie, co znacznie przyśpiesza rozwój osady i osiedlanie się Polaków i Żydów. Do początku XX w. mieszkańcy miasteczka słynęli z kuśnierstwa i wyrobu huculskich kożuchów. W okresie międzywojennym innowacyjną firmą, jak na tamte czasy, była produkcja siatek do włosów nad czoło, czyli ozdoby dla kobiet (fabr. de filets p. le front).

Mechanizm do transportu
trumny przez rzekę

Siatka do włosów - może z Pistynia?

Źródło: www.slubnesos.pl

Według spisu ludności z 1921 r., w Pistyniu znajdowało się 746 budynków mieszkalnych, w których mieszkało 525 żydów, 499 rzymskich katolików, 2280 grekokatolików i 2 „innego wyznania chrześcijańskiego”. Inaczej wyglądał podział narodowościowy: 59 Żydów, 989 Polaków, 2258 Rusinów – razem 3306 osób .

Dojście do cerkwi dzisiaj

W latach 40-tych i 50-tych XX wieku Pistyń był silnym ośrodkiem ukraińskich nacjonalistów, a w lesie znajdowała się ich kryjówka przed niemiecką i radziecką władzą. Na miejscu dawnej kryjówki w 2015 r. leśniczy znalazł tubę z archiwalnymi dokumentami oddziału UPA. Już pół roku później, wysiłkiem mieszkańców i sponsorów, stworzono tam propagandowe muzeum oporu, przemilczając jednocześnie zbrodnie na polskiej ludności.

Historia parafii

herb Łodzia

Kościół rzymskokatolicki pw. Trójcy Przenajświętszej w Pistyniu ufundowała w 1776 r. Marianna (Maria?) Ponińska, wdowa po Józefie Ponińskim h. Łodzia. Był on drewniany, konsekrowany w 1778 r. Tuż przed II wojną światową w parafii mieszkało 986 wiernych (nie licząc żydów i grekokatolików). Oprócz miasteczka z osiedlem Wybranówka należały do niej następujące wsie: Brustury, Kropiwiszcze, Prokurawa, Mykietyńce, Szeszory, Tracze, Utoropy. Większość mieszkała w Pistyniu i Szeszorach (odpowiednio 450 i 230, dane z 1936 r.). Interesujące jest, że 30 lat wcześniej parafia była liczniejsza i liczyła 1022 dusze.

W okresie międzywojennym przy parafii istniały grupy duszpasterskie:

Mapa z 1923 r.

PAK – Parafialna Akcja Katolicka

KSM - Katolickie Stowarzyszenie Mężczyzn,

KSK - Katolickie Stowarzyszenie Kobiet,

KSMM - Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej,

KSMŻ - Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej,

BR – Bractwo Różańcowe

PDRW – Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary.

W XX wieku w parafii posługiwali oddani duszpasterze:

­ Ks. Wojciech Serafin Schultz (1888?- 7 XII 1905)
 Ks. Leon Ryś (7 XII 1905- 12 II 1906)

­ Ks. Maksymilian Majewski (5 VII 1906-1923/24?)

­ Ks. Izydor Węgrzyniak (1923/24?-1930) 

­ Ks. Józef Grzesiowski (1930-1939)

o. Wit Bolesław Nowakowski OFM Conv (1939-1942)

­ Ks. Józef Grzesiowski (1942-1943)

­ o. Beniamin Kożuszek OFM Conv (1943)

­ o. Benedykt Porzycki OFM Conv (1943)

­ ks. Roman Piątkowski (1943-1944).

W latach 1940-1943 w parafii Pistyń mieszkały również siostry ze zgromadzenia Franciszkanek Rodziny Maryi usunięte ze swojego domu w Jezupolu przez Sowietów: s. Rafaela Szulc, s. Emilia Szwarczewska i s. Agnieszka  Siwiec.

Jeśli parafia żyła w takim duchowym rozwoju, to dlaczego w 1943 r. wyjechały stamtąd siostry, a księża się wtedy często zmieniali? Co takiego się wydarzyło? Odpowiedź przeczytasz w następnych częściach tej pracy.

opr. A. Więch