Kiedy powstała parafia Śniatyn?

Na stronie parafii Śniatyn i w różnych publikacjach przyjmuje się za pierwszą wzmiankę o jej istnieniu rok 1568.

Tymczasem na stronie diecezjalnej podano 1400 r. Gdzie jest prawda?

Śniatyn - okres międzywojenny

Śniatyn jako osada jest znany od 1158 r. W 1411 r. miał zostać miastem królewskim. Prawo magdeburskie otrzymał w 1448 r. w przywileju lokacyjnym Kazimierza Jagiellończyka.

1.       Z 1576 r. pochodzi informacja o udziale we mszy nowo wybranego króla Stefana Batorego, księcia siedmiogrodzkiego. Przybył on do Polski, przekraczając granicę właśnie w Śniatynie. Batorego witała licznie zgromadzona świta szlachty i duchownych, którzy prowadzili go do samego Krakowa. 31 marca 1576 r. w imieniu wszystkich przywitał go w Śniatynie poseł Marcin Mężyński, a król odpowiedział przemową po łacinie, która zachowała się do dzisiaj. W opisie wydarzenia czytamy: „Gdy mu ksiądz Dymitr Solikowski przekładał potrzebę jawnego i szczerego wyznania wiary katolickiej, potwierdził Batory skutkiem, słuchając mszy ze wzorową przykładnością.”[1] Trudno powiedzieć, czy msza odbyła się w kościele. W 1615 r. biskup pomocniczy archidiecezji lwowskiej, Tomasz Pirawski, stwierdza, że nie jest znana data fundacji kościoła ("[ecclesia] Sieniatinensis non gaudet scripta fundatione eorum, quae parochus tenet, ius tamen habet in villa." - cytat za: Thomae Pirawski relatio status Almae Archidioecesis Leopoliensis, red. K. J. Heck, Leopoli 1893, s. 138).

2.       Po śmierci Kazimierza Wielkiego miasto zostało obsadzone przez króla Polski i Węgier, Ludwika, załogą węgierską. Za panowania Władysława Jagiełły w 1387 r. Śniatyn powrócił do Polski. W miastach przygranicznych, szczególnie na ważnym szlaku handlowym (ze Lwowa na Bukowinę, Bizancjum) z pewnością mieszkali katoliccy kupcy, a węgierscy i polscy żołnierze byli w również w większości katolikami, więc naturalnym jest zabezpieczenie duchowych potrzeb  tym ludziom żyjącym na kraju państwa, ale i w ruchliwym miejscu.

Informacja o placówce franciszkańskiej w Śniatynie w XIV w.

3.       Największy ukraiński historyk Mychajło Hruszewski (tworca ukraińskiego spojrzenia na historię Rusi i Ukrainy) w swojej czołowej pracy poszerza informację o „franciszkańskiej kustodii ruskiej”. Pisze tam m. in.: „[…] w drugiej połowie XIII i pierwszej poł. XIV w. oni bezsprzecznie stali tu mocną nogą, sądząc po tym, że w 1345 r. był sformowany dla Rusi osobny wikariat z ośrodkami (kustodiami) we Lwowie, Gródku, Haliczu, Kołomyi i Śniatynie (Nostin?).”[2] Hruszewski powołuje się przy tym na dwa łacińskojęzyczne źródła drukowane, do których udało mi się dotrzeć[3]. Franciszkańską stację misyjną wymienia też Tadeusz M. Trajdos w swoim opracowaniu[4].

4.       Kazimierz IV Jagiellończyk w 1448 r. przenosi mieszczan Śniatyna z prawa polskiego i ruskiego na niemieckie (magdeburskie). Niestety, nic nie wiadomo, czy zachował się ów dokument. Samo rozróżnienie mieszczan na rządzących się „polskim i ruskim prawem” sugeruje dwie oddzielne grupy, które mogły czuć przywiązanie do dwóch obrządków – łacińskiego i wschodniego.

Śniatyn na mapie
kolonizacji niemieckiej w Polsce.

5.   5.  Wśród wielu miast ukazujących kolonizację niemiecką Polski południowej w średniowieczu, również przy okazji lokacji na prawie niemieckim, znajduje się Śniatyn (Snetyn). Duży napływ ludności niemieckiej w I poł. XV w. mógł wpłynąć na zorganizowanie w danym mieście stałego duszpasterstwa dla katolików stanowiących wtedy ponad połowę mieszkańców[5].

6.   6.   Miasto było od XV w. stolicą starostwa śniatyńskiego i jednocześnie miastem królewskim. To wyróżnienie mogło być zaznaczone fundacją kościoła dla napływowych urzędników i ich rodzin. Drugi znany starosta śniatyński, Michał Muschylo (vel Muszylo), w 1439 r. funduje kościół parafialny w Michalczu i uposaża go własną wsią Repużynce. Prawdopodobnie Istniał już wtedy kościół kościół w Śniatynie[6].

7.       Kronika miasta Lwowa pod rokiem 1421 odnotowuje: „Ponieważ się do woyny z Krzyżakami zabierało; przeto wyszły rozkazy królewskie, aby w miastach Lwowie, Przemyślu, Haliczu, Drohobyczy, Sądowej wiszni, Mościskach, Sanoku, Krośnie i Śniatynie, (a więc te były znakomitsze miasta na Rusi) obrachować każdego majątek, i żeby każdy obywatel od iednei grzywny dał na te woyne po groszu […]”.[7] Jeśli Śniatyn był „znamienitszym miastem Rusi”, to zasługiwał na obecność kościoła, szczególnie, kiedy pozostałe wymienione miasta mają parafie fundowane w XIV w.

8.       W okolicy istniały już starsze parafie z XIV-XV w. jak Kołomyja (przed 1353), Niżniów (1379), Michalcze (1439), Żuków (1458), Gwoździec (1475), Tłumacz (1485). W akcie fundacyjnym parafii Michalcze widnieje podpis Zbigniewa, proboszcza śniatyńskiego.

9.       Przedwojenne Schematyzmy Archidiecezji Lwowskiej podają jako datę fundacji parafii „ante 1500”.

Wnioski: Najwięcej przesłanek przemawia za czasem formowania się parafii do połowy XV w. (przed 1439 r.) ze względu na zwiększony napływ ludności z głębi Polski i osadników niemieckich. Miasto w każdym stuleciu było kilkakrotnie najeżdżane przez wojska wołoskie, tatarskie i tureckie, co skutkowało niszczeniem i koniecznością odbudowy. Niestety z tego okresu zachowało się niewiele materiałów źródłowych z historii miasta. Cennym dokumentem byłby przywilej lokacyjny z 1448 r. - dziś niedostępny dla badaczy.

opr. ks. Antoni Więch

---

[1] Ks. Solikowski został 7 lat później arcybiskupem lwowskim. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, opr. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 10, Warszawa 1889, s. 930-931.

[2] М. Грушевський, Історія України-Руси, t. 3 (до року 1340), вид. 2 розширене, Львів 1905, s. 299.

[3] Bullarium Franciscanum sive Romanorum Pontificum Constitutiones, Epistolas, Ac Diplomata Continens Tribus Ordinibus Minorum, Clarissarum, Et Poenitentium - 5: Benedicti XI, Clementis V, Ioannis XXII Monumenta, Romae 1898, s. 602; L. Wadding, Annales Minorum : in quibus res omnes trium Ordinum a S. Francisco institutorum ex fide ponderosius asseruntur, calumniae refelluntur, praeclara quaeque monumenta ab obliuione vendicantur, Tomus IV, Lugduni 1637, s. 124 (Hruszewski mylnie podaje s. 134).

[4] T. Trajdos, Garść wspomnień I spostrzeżeń Pokucia. Lato i jesień 2008, (w:) „Płaj 36. Almanach karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego”, red. P. Luboński, A. Wielocha, wiosna 2008, s. 145.

[5] W legendzie niemieckiej mapy odnośnie Śniatyna czytamy: “Erdrückendes Übergewicht der deutschen Namen bis 1450” (tłum.: „Zdecydowana przewaga niemieckich nazwisk do 1450 [roku]”). Kurt Lück, Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens. Forschungen zur deutsch-polnischen Nachbarschaft im ostmitteleuropäischen Raum, Posen 1934.

[6] Słownik Geograficzny Królestwa…, s. 932.

[7] Dioniz Zubrzycki, Kronika miasta Lwowa, Lwów 1844, s. 85.